هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ مِنْ دِیَارِهِمْ لأوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنْتُمْ أَنْ یَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُمْ مَانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِی قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ یُخْرِبُونَ بُیُوتَهُمْ بِأَیْدِیهِمْ وَأَیْدِی الْمُؤْمِنِینَ فَاعْتَبِرُوا یَا أُولِی الأبْصَارِ ?2?
الَّذِی: ریشه:لذی.(لذا)" الذی" اسم مبهم للمذکر، و هو معرفة مبنی، و لا یتم إلا بصلة. قال الجوهری: و أصله" لذی" فأدخل علیه الألف و اللام و لا یجوز أن ینزعا منه لتنکیر، و فیه أربع لغات: الذی، و اللذ بکسر الذال، و اللذ بإسکانها، و الذی بتشدید الیاء. قال: و فی تثنیته ثلاث لغات: اللذان، و اللذا بحذف النون ... و اللذان بتشدید النون، و فی جمعها لغتان: الذین فی الرفع و النصب و الجر، و الذی بحذف النون ... و منهم من یقول فی الرفع: اللذون
أَخْرَجَ:ریشه:خ-ر-ج أَخْرَجَ إِذا اصْطادَ الخُرْجَ، و هی النعام الذَّکَرُ أَخْرَجُ و الأُنثى خَرْجاءُ، و استعاره العجاج للثو
خروج :
بیرون شدن. آشکار شد
کَفَرُوا:ریشه: ک-ف-ر
پوشاندن. در مفردات گوید: کفر در لغت بمعنى پوشاندن شىء است. شب را کافر گوئیم که اشخاص را مىپوشاند کفر نعمت پوشاندن آنست با ترک شکر، بزرگترین کفر انکار وحدانیّت خدایا دین یا نبوت است. قاموس قرآن، ج6، ص: 12
مِن
(بکسر میم) حرف جرّ است )
قاموس قرآن، ج6، ص: 29
اهل:
آل مقلوب از اهل است و مصغّر آن اهیل میباشد و فقط در اشراف و بزرگان بکار میرود مثل آل اللَّه، در اشخاص ناشناس و زمان و مکان بکار نمیرود .
نا گفته نماند در قرآن کریم نیز چنین است چنانکه میخوانیم: آل موسى، آل هرون، آل ابراهیم، آل عمران، آل یعقوب و... قاموس قرآن، ج1، ص: 135
الْکِتَابِ:ریشه: کتب :
کتب (بر وزن فلس) و کتاب و کتابة یعنى نوشتن.
دِیَارِهِمْ:ریشه:دار): بمعنى خانه است راغب در وجه آن گوید: خانه را بدان اعتبار دار گفتهاند که دیوار آن گردیده تا باوّل آن رسیده است «فَخَسَفْنا بِهِ وَ بِدارِهِ الْأَرْضَ. قاموس قرآن، ج2، ص: 37
لأوَّلِ الْحَشْرِ: (اول) قوله تعالى إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً [3/ 96] الأول هو ابتداء الشیء. مجمع البحرین، ج5، ص: 311
کلمه" حشر" به معناى بیرون کردن است اما نه بیرون کردن یک نفر، بلکه یک جمعیت، و نه به اختیار، بلکه به اجبار. و اضافه" اول الحشر" اضافه صفت به موصوف، و به معناى حشر اولى است. و لام در" لاول" به معناى" فى- در" است، نظیر لامى که بر سر کلمه" دلوک" در جمله" أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ" «1» آمده، یعنى" نماز بخوان در هنگام دلوک شمس. ترجمهالمیزان، ج19، ص: 34
ظَنَنْتُمْ:ریشه:ظ-ن-ن ظن:
احتمال قوى. چنانکه وهم احتمال ضعیف و شک تساوى طرفین است
أن
(بفتح الف) حرفى است بر چهار وجه باشد: حرف مصدرى ناصب مضارع مثل «وَ أَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ» بقره: 184 یعنى «صومکم خیر لکم ».
مخفّف از ثقیله مثل «عَلِمَ أَنْ سَیَکُونُ مِنْکُمْ مَرْضى» مزمّل: 20 که در اصل انّ بود، مفسّره که ما قبل خود را تفسیر میکند مثل «فَأَوْحَیْنا إِلَیْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْکَ» مؤمنون